Dat pleidooi hield de aanvoerder van de ChristenUnie in Fryslân, Piet Adema, vrijdagmiddag tijdens een lijsttrekkersdebat over de verhouding tussen politiek, kerk en levensbeschouwing, in de Lutherse kerk in Leeuwarden.

Adema haakte aan bij de actuele discussie over de mogelijke vestiging van universitair onderwijs in Fryslân. Verscheidene politieke partijen hebben de afgelopen tijd geroepen dat er een academische opleiding in Fryslân zou moeten komen. Ze kijken daarbij met afgunstige blikken naar de nog jonge Universiteit Maastricht en de Roosevelt Academy in Middelburg. Onduidelijk is echter op wat voor ’n studierichting de Friezen hun ambities zouden moeten richten. Adema heeft daar een duidelijke opvatting over: “Een theologische universiteit leidt predikanten op. Zij vormen een beroepsgroep die een professionele, leidinggevende rol heeft in wat misschien wel de grootste vrijwilligersbeweging van Nederland is: de kerken. En ze helpen christenen om het evangelie, de eeuwenoude boodschap van de bijbel, toe te passen in hun dagelijks leven van nu. Een maatschappelijk zeer relevante studie dus. En een studie die zeer oude wortels heeft in Franeker. Denk aan een oer-gereformeerde theoloog als Johannes Bogerman, de voorzitter van de historische synode van Dordrecht (1618) en een van de vertalers van de Statenvertaling (1637): hij was eerst student en later hoogleraar aan de universiteit van Franeker – bijna vier eeuwen geleden!’’ De Universiteit van Friesland werd in 1585 door de Staten van Friesland opgericht en is in 1811 onder het bewind van Napoleon opgeheven.

Nederland telt momenteel nog twee zelfstandige theologische universiteiten: die van de vrijgemaakte Gereformeerde Kerken (GKV) in Kampen en die van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) in Apeldoorn. Deze beide kerkgenootschappen zijn ontstaan uit de Afscheiding (1834) van de Nederlandse Hervormde Kerk. Adema: “Halverwege de negentiende eeuw waren de afgescheiden gereformeerde kerken het erover eens dat ze een eigen theologische school nodig hadden. Op hun synode van 1849, in Amsterdam, werd nog besloten dat de opleiding in Franeker zou komen. Maar de volgende synode, 1854 in Zwolle, koos uiteindelijk voor Kampen.’’ Nadat eind negentiende eeuw de christelijke gereformeerden zich afzonderden van de andere gereformeerde kerken, stichtten zij in 1919 hun eigen predikantenopleiding in Apeldoorn. Momenteel knopen de vrijgemaakte en christelijke gereformeerde kerken steeds nauwere banden aan. Ook de beide theologische universiteiten werken op sommige onderdelen al samen; enkele hoogleraren geven bijvoorbeeld in Kampen én in Apeldoorn college.

Adema: “Je zou het synodebesluit van 1854 gekscherend een historische vergissing kunnen noemen: ze hadden voor de gezonde zeelucht van Franeker moeten kiezen, een ideaal klimaat voor dominees in spe. Maar wat belangrijker is: de christelijke gereformeerde en de vrijgemaakte kerken hebben beide diepe wortels in de reformatorische theologie zoals die door Bogerman en anderen in Franeker werd ontwikkeld. De kerkgenootschappen lijken hun universiteiten onder een dak te moeten brengen om de status van universiteit te behouden. Dat zal gevolgen hebben voor hun predikantenopleidingen; je kunt dan niet twee theologische universiteiten, elk met een aanzienlijke bibliotheek, op twee plaatsen overeind houden. En bij toenadering vanuit cultuurverschillen is het altijd goed om op een neutrale plaats, een nieuwe locatie, samen verder te gaan. Franeker zou een prachtige, historisch verantwoorde vestigingsplaats zijn voor de predikantsopleiding van de GKV en de CGK: de Bogerman Universiteit.’’

Mag een politicus zich wel zo mengen in kerkelijke zaken? Adema: ,,Natuurlijk zijn de kerkgenootschappen en hun curatoren van Kampen en Apeldoorn geheel autonoom in hun keuze. Maar een provinciebestuur kan wel actief en vooruitziend werken aan een gunstig vestigingsklimaat. Hoeveel miljoenen heeft Fryslân niet gestoken in het binnenhalen van een computerfabriek naar Heerenveen, die na een paar jaar al weer vertrokken was. Theologische universiteiten gaan langer mee, dat heeft de geschiedenis wel uitgewezen. Als je het over ‘hoogwaardige werkgelegenheid’ hebt, dan lijkt me dit de moeite waard. En de condities zijn gunstig in Franeker. Mooie, historische gebouwen, een fijn woon-werkklimaat én er zit al een internationaal bekend theologisch antiquariaat.’’

Foto's boven en onder: gebouwen van het voormalige Academiegasthuis en van de oudste studentenkroeg van Nederland, de Bogt fen Guné in Franeker / foto's Sjirk Kuijper